در کلان‌شهری مثل تهران زندگی در سه دهه اخیر با پیشرفت تکنولوژیکی قابل توجهی همراه بوده است.
همین امر باعث تغییر در الگوی مصرف و به تبع آن، مشکلات ناشی از تولید زیاد زباله و در نتیجه افزایش مشکلات جمع‌آوری و دفع آن شده‌است. از سوی دیگر رشد بی‌رویه جمعیت، فعالیت‌های تجاری، صنعتی و اداری و تمرکز آن در این شهر، موجب تحمیل بار آلودگی بیش از ظرفیت قابل تحمل آن شده است.
تولید بیش از 7 هزار تن زباله در روز به‌عنوان یکی از عوامل کاهش کیفیت زیست‌محیطی تهران باعث آلودگی بیشتر این شهر شده که جمع‌آوری، انتقال و دفع آن هزینه‌های زیادی بر مدیران شهری تحمیل می‌کند.
مدیریت شهری موظف است به منظور ارتقای بهداشت و افزایش سطح رفاه شهروندان روش‌های مدیریت شهری را متناسب با رشد فناوری و به صورت بهینه گسترش دهد. در این میان جمع‌آوری مکانیزه زباله به‌عنوان یکی از راهکارهای مدرن مدیریت شهری در ارتقای بهداشت محیط انسانی و پاکیزگی شهر نقش عمده‌ای را ایفا می‌کند.
در جمع آوری مکانیزه زباله معایب سامانه سنتی، از جمله - پخش زباله در مقابل منازل، سطح کوچه و خیابانها - امکان دسترسی زباله برای جانوران موذی - سختی شرایط جمع‌آوری زباله برای شهروندان وجود نداشته و این سامانه دارای مزایای زیادی از جمله افزایش بهداشت عمومی در جمع‌آوری زباله‌ها، امکان ذخیره‌سازی موقت زباله در مکان‌های امن، جلوگیری از انتشار آلودگی و دسترسی جانوران موذی به زباله‌ها و افزایش ضریب ایمنی و بهداشتی مأموران جمع‌آوری زباله و غیره است.
بررسی نحوة اجرای سامانه جمع‌آوری مکانیزه زباله
تردیدی نیست که شهرداری‌ها در زمره دستگاه‌هایی هستند که به‌دلیل برخورد مستقیم و روزمره‌ای که با شهروندان دارند، نیازمند تحقیقات گسترده برای شناخت زوایای گوناگون مسائل شهری به منظور برنامه‌ریزی برای بهبود اداره شهر و خدمات‌رسانی مناسب‌تر به شهروندان هستند.
بر همین اساس و به منظور ارزیابی نقاط ضعف و قوت این سامانه، با تنظیم پرسشنامه‌هائی سطح رضایت شهرداران کلیه مناطق شهر تهران، پیمانکاران به‌عنوان مجریان سامانه در کلیه مناطق و شهروندان مناطق 1، 10 و 20 از اجرای این سامانه مورد بررسی قرار گرفت. در این تحقیق کلیه جزئیات این طرح از جمله نحوه آموزش و اطلاع رسانی، ماشین‌آلات، نحوه جمع‌آوری زباله، مخازن و غیره لحاظ گردید.
بر اساس این تحقیق حدود94 درصد از شهروندان مورد مصاحبه و در حدود72 درصد از پیمانکاران نیز ضمن ابراز رضایت از اجرای سامانه، این سامانه را روشی مناسب برای منطقه تحت فعالیت خود می‌دانستند.
به عقیده 79 درصد شهروندان، آموزش در مورد معرفی این سامانه قبل از شروع کار به ساکنین مناطق کم بوده و طبق نظر (34 درصد ) از شهرداران و معاونین خدمات شهری مناطق، از سوی شهرداری یا پیمانکاران منطقه هیچ نوع آموزشی قبل از اجرای این سامانه به‌صورت آموزش چهره به چهره یا پخش بروشور آموزشی انجام نشده‌است. اما حین اجرای طرح و بعد از نصب مخازن در برخی از خیابانها و میادین اصلی مناطق اقدام به نصب پلاکارد جهت معرفی این طرح شده‌است.
درصد رضایت شهروندان و پیمانکاران از جنس مخازن نشان می‌دهد بیشترین انتخاب مخازن فلزی، به علت دوام بیشتر و بهداشتی بودن آن است.
اما سنگینی و عدم رعایت اصول زیبایی‌شناسی در طراحی، از اهم معایب این مخازن عنوان شده است .همچنین مخازن پلاستیکی را به علت سبک‌تر بودن، عدم زنگ‌زدگی، قابلیت شستشوی مخزن، کاهش سرو صدا در هنگام تخلیه مناسب دانسته و مهم‌ترین معضل عنوان شده برای این مخازن عدم تهویه مناسب هوای داخل و در نتیجه استشمام بوی نامطبوع از آنها عنوان شده‌است.
حدود 23 درصد از شهرداری‌های مناطق شهر تهران جنس مخازن را متناسب با نوع زباله‌های تولیدی در منطقه نمی‌دانند. فاصلة بین نصب مخازن استاندارد نبوده و همچنین حجم مخازن با حجم زبالة تولیدی در برخی از نقاط شهر متناسب نیست.
از موارد دیگری که باید به آن اشاره کرد، در خیابان‌های پر ازدحام علائم خاصی جهت معرفی محل بارگیری و تجمع زباله در نظر گرفته نشده تا وسائل نقلیه مزاحمتی برای ماشین‌های جمع‌آوری زباله ایجاد نکنند.
طبق نظر نیمی از پیمانکاران و شهرداران مناطق ماشین‌های جمع‌آوری زباله از نظر ساختار متناسب بوده و موارد ایمنی کارگران، نحوة بارگیری صحیح زباله، جاسازی زباله‌های جمع‌آوری شده و عدم آلودگی محیط زیست در ساخت آنها لحاظ شده است اما بیشترین معضلات عنوان شده در عملکرد این ماشین‌ها تولید سروصدای زیاد در هنگام بارگیری مخازن، ایجاد ترافیک در خیابانها و معابر اصلی، عدم بارگیری صحیح و تخلیه کامل مخازن، ریزش باقیمانده زباله و شیرابه آن از زیر ماشین‌ها و آلوده کردن معابر، عدم عبور این ماشین‌ها از معابر و کوچه‌های تنگ دانستند.
از موارد حائز اهمیت، توجه به زمان جمع‌آوری زباله و ساعت بیرون گذاشتن آن توسط شهروندان است. 83 درصد از شهروندان زباله‌های خود را در ساعت 6 بعدازظهر تا 12 شب از منازل بیرون می‌گذارند.
البته بیشتر این افراد ساعت 9 شب را جهت خروج زباله از منزل عنوان کردند. 85 درصد از پیمانکاران و 77 درصد از شهرداران مناطق معتقد بودند که این زمان مناسب بوده و همچنین براساس نظر آنها شهروندان همکاری نسبتاً خوبی را با شهرداری تهران جهت قرار دادن زباله در ساعت مقرر و اعلام شده دارند.
حدود 62 درصد از شهرداری‌های، اجرای صحیح و اصولی سامانه جمع‌آوری مکانیزه زباله را تا حدی موفقیت‌آمیز می‌دانند. همچنین 6 درصد از پیمانکاران معتقد بودند که موفقیت شهرداری در اجرای این طرح بسیار کم بوده است. که علت این امر می‌تواند بی‌توجهی شهرداری تهران به مواردی مانند کمبود مطالعه و تحقیق مؤثر و کاربردی، ضعف در آموزش به شهروندان، شهرداران، پیمانکاران و کارگران مشغول بکار قبل از استقرار این سامانه، بی‌توجهی به‌خصوصیات بافت شهری، تراکم جمعیتی و موقعیت مکانی برخی از مناطق تهران علت اصلی موفقیت نسبی شهرداری تهران در اجرای سامانه جمع‌آوری مکانیزه زباله است.
درصد زیادی از شهروندان در مورد مزایای این سامانه بر این عقیده بودند که از پراکندگی زباله‌ها در داخل معابر جلوگیری کرده و در نتیجه باعث کاهش آلودگی در سطح معابر است. اما استشمام بوی نامطبوع از مخازن و عدم تهویه هوا در داخل آنها بارزترین معضل
عنوان شده در سامانه جمع‌آوری مکانیزه است. موارد ذکر شده درخصوص معایب، دال بر نقیصه‌های کار نیست، بلکه ارائه نظرات شهروندان می‌تواند راه را برای رسیدن به اهداف کلان هموار کند.
شهرداری‌ها و پیمانکاران مناطق در مورد معایب موجود در این سامانه، اکثر آنها معتقد بودند این سامانه مشکلی نداشته، تعداد بسیار کمی از آنها به موارد ذیل به‌عنوان معضلات موجود در این سامانه نام برده‌اند:
- عدم تردد ماشین‌های فان در کوچه‌های تنگ
- عدم جانمایی درست مخازن
- عدم تناسب پایه مخازن با حجم آنها
- طراحی نامناسب درب مخازن در نحوة باز و بسته شدن مخزن و تماس با آن
نتیجه گیری
براساس نظر سنجی صورت گرفته 85 درصد از شهروندان معتقد بودند که سامانه جمع‌آوری مکانیزه زباله یک سامانه مناسب برای شهر تهران است، که با رفع برخی از نواقص موجود می‌تواند به‌عنوان یک سامانه جمع‌آوری مطلوب برای این شهر باشد.به‌طور کلی مشکلات و معضلات دیده شده در اجرای این سامانه بعد از نظر سنجی انجام شده، شامل موارد زیر است:
عدم رعایت فاصله استاندارد بین دو مخزن
جای‌گذاری مخازن بدون در نظر گرفتن حجم زباله‌های تولیدی در محدودة مشخص
عدم شستشوی صحیح و مرتب مخازن توسط مأموران شهرداری
متناسب نبودن حجم مخازن با حجم زباله‌های تولیدی روزانه و یکسان بودن حجم تمام مخازن
باز گذاشتن درب مخازن توسط شهروندان بعلت (تخریب درب آنها، سنگین بودن درب و عدم تمایل شهروندان به تماس با آنها) باعث جذب حیوانات شده و هدف اصلی جمع‌آوری مکانیزه را مغشوش می‌کند.
مهم‌ترین مشکل در اجرای صحیح این سامانه در حقیقت پایین بودن سطح فرهنگ و آموزش‌های زیست‌محیطی در جامعه است. در واقع آگاهی کم و ناقص شهروندان در مورد جمع‌آوری مکانیزه زباله به علت بی‌توجهی به بخش آموزش از سوی مجریان طرح یکی از مهم‌ترین دلایل اقبال عمومی گسترده نسبت به اجرای این طرح است. با این همه تردیدی نیست که دستیابی به همکاری کامل آنها در جهت اجرای صحیح و اصولی کامل این سامانه احتیاج به آموزش فراگیر و مفید در این زمینه است.
